Guraleca

Nga Astrit Lulushi

Astrit Lulushi

Qytetërimi romak mundi të bëhej i avancuar, kur sistemi i tij numerik nuk ishte i përshtatshëm për llogaritjen matematikore.
Është sigurisht një avantazh i madh kur llogaritet matematika, përdorimi i numrave arabë së bashku me zeron. Megjithatë, zero nuk u shpik deri ndoshta diku rreth vitit 628 të erës sonë në Indi. Zero gjeti rrugën e saj për në Evropë përmes pushtimit maure të Spanjës dhe u zhvillua më tej nga matematikani italian Fibonacci. Ky zhvillim ishte shumë i popullarizuar në mesin e tregtarëve, të cilët përdorën ekuacionet e Fibonaçit që përfshinin zeron për të balancuar librat e tyre. Por shumica e udhëheqësve fetarë mesjetarë në Evropë nuk e mbështetën përdorimin e zeros, sepse e shihnin atë si satanik. Meqenëse Zoti ishte në gjithçka që ishte, si mund të ishte Ai në diçka që nuk ishte. Pra, gjithçka që nuk ishte ishte e djallit. Përveç kësaj, muslimanët e përdornin atë, kështu që nuk mund të ishte për asgjë të mirë. Sidoqoftë, deri në vitet 1600, zero u përdor mjaft gjerësisht në të gjithë Evropën. Por kjo nuk u bëri ndonjë të mirë romakëve të lashtë. Pra, si i bënin llogaritjet e tyre për gjëra kaq komplekse si rrugët, ujësjellësit, projektet masive arkitekturore, etj?
Të gjithë e dimë se romaku përdorte shkronja në vend të numrave (I, V, X, L, C, D, M); një sistem shumë më i ndërlikuar (siç e di kushdo që është përpjekur ndonjëherë të gjejë datën në bazën e piramidës në Vulën e Madhe të Shteteve të Bashkuara). Megjithatë, kur bëhej fjalë për llogaritjet, ata mbështeteshin në numëratorin, me guralecë si numërues, për të kryer llogaritjet e tyre. Në fakt veprimet matematikore kryheshin në kohën romake nga persona të quajtur ‘llogaritës’. Ata u emëruan kështu sepse përdornin llogaritjen (latinisht për guralecat) për të mbledhur, zbritur, shumëzuar dhe pjesëtuar.
Nuk ka mbijetuar shumë prova fizike, por duke gjykuar nga referencat në poezitë e Catullus dhe nga pajisjet bashkëkohore të gjetura në atë që tani quhet Ballkan, numëratori standard romak mund të jetë huazuar nga Greqia e lashtë ose Babilonia.
Kështu, Romakët e kthyen një pengesë në diçka të përdorshme dhe vazhduan; bota sot e quan kompjuter.