– Mbresë rreth librit ‘ROB’ të Beqir Sinës, ‘një biografi për dy kohë’ –
Nga Visar Zhiti
Rrathët e ferrit shqiptar janë shumë më ndryshe nga rrathët hijerëndë të ferrit dantesk, ku dhe tmerri ka kuptim, ka forcë dhe dashuri, madje është dhe i bukur me një zi superbe.
Në ferrin shqiptar ka një shtrëmbërim rrathësh, rrethinash të internimeve të shëmtuara, vuajtje dhe absurd banal, urrejtje banale, persekutim banal, ku më të dobët deri në neveri janë ata që persekutojnë dhe spiunët e tyre, por më shumë shefat e tyre dhe Partia e tyre me doktrinën barbare.
Në fshatin e internimit shqiptar është kthyer nga burgu dhe përkthyesi i heshtur i “Ferrit” të Dantes, gjejmë diku të dëshmohet në librin e porsa botuar “Rob- një biografi për dy kohë” të Beqir Sinës, kurse tej në qendër dhe qendrat e prapambetura, shtoj unë, janë sekretarët e parë, të dytë dhe të tretë dhe poetët e parë, të dytë dhe të tretë, jo për nga vlera, por nga rreshtimi në shërbim të asaj diktatura, që atyre u dha mundësi, por sot mungesën e dukshme të talentit të tyre e konsiderojnë si mbyllje mundësish dhe shpëlarjen e truve dje dhe përçartjen sot duan ta shesin si guxim disidentësh…
Patjetër që hapja totaleve e dosjeve me seriozitet dhe përgjegjësi do të na i kthjellonte shumë shqetësime kësisoj, do zbulonte një të vërtetë, që nese nuk u duhet të gjithëve sot, i duhet së ardhmes, për të njohur prejardhjen e saj, rrenjët e hidhëta, por jo vetem kaq, do të gjenin dhe ata që qëndruan dhe nuk u thyen, gjakun dhe limfën për të ardhmen, kjo edukon më shum;e një popull, një katarsis aq i domosdoshëm për sot.
Mendime kësisoj më kapluan, kur mbarova së lexuari librin serioz “Rob- një biografi për dy kohë” të Beqir Sinës, dikur i internuar në Savër të Lushnjës, ku dhe lindi e u rrit si mos më keq, ndërsa sot qytetar amerikan, gazetar në New York.
Pra, libri është jo vetëm rrëfim i dy kohëve ndryshe, por dhe i dy vendeve terësisht të ndryshëm, ku natyrshëm vihen përballë e vogla provinciale me të madhen kontinentale, mbyllja në një vrimë të errët me hapësirat e pamasa të lirisë, copa thatë e bukës, shpesh e lagur me lotë, me metropolin e begatisë së botës, ku duket se dhe yjet ashtu si ëndrrat janë afër, mund t’i prekësh me dorë.
Në fund të fundit ky libër është dhe një hapje dosjejeje, të gjallë. Dhe pikërisht memuaristika e atyre që erdhën nga burgjet dhe internimet, pse jo dhe letërsia e andejshme, janë një udhezues i vërtetë për parlamentin, qeverinë dhe institucionet gjegjëse se si mund të hapen dosjet, jo përgjysmë, jo për shantazh për të goditur kundërshtarin, as për të poshtëruar të dobëtit në vuajtje apo të atyre që sakrifikuan nderin dhe dinjitetin dhe emerin për të shpëtuar familjet dhe jetët e tyre të k;ercenuara.
Hapja e dosjeve të spiunëve është e domosdoshme. Të ardhurit nga burgjet dhe internimet kanë dhënë një ndihmesë të paçmuar në zbulimin e tyre, por dhe të atyre që ushtruan dhunën, shkelën të drejtat e njeriut, dënuan njerëz duke shkeluar dhe ligjet e tyre.
Parlamenti të kërkojë së pari të hapen këto dosje, të atyre që prishën Shqipërinë moralisht dhe e mbyllën duke e bërë si një burg, e lanë pas, të nxjerrin ata që bënin spiunë, si me ç’metoda dhe pastaj dhe spiunët.
Po le t’i kthehemi librit të Beqir Sinës, një vazhdim hapjes së dosjeve të diktaturës, që ne që erdhëm nga burgjet dhe internimet, e bëmë të parët, por që nuk të na lëne vetëm.
(Auto)Biografia e Beqir Sinës tani nuk është vetëm e tij, të vërtetat e tij nuk janë vetëm të tijat. Treguar aq thjeshtë dhe qashtër, sa mund t’i kuptojnë dhe ata që s’duan t’i kuptojnë, që, nga që kanë parë të internuar, por jo dhëmbjen e tyre, mund të kenë ndejtur me ta e folur, u duket tani pabesisht, se edhe ata kanë vuajtur njëlloj po ashtu dhe bëjnë demagogjinë e bashkëvuajtësit. Se si mund të lexohet “kjo autobiografi e pazakontë”, vjen në ndihmë dhe parathënia e mençur e studiuesit dhe historianit të shquar Ilir Ikonomi, që nxjerr “me keqardhje se bijt:e e atyre që përndoqën… po përpiqen tani t’u përvet;esojnë kauzën për t’u mbyllur gojën, se nostalgjikët e komunizmit tërthorazi po i kërkojnë llogari… njerëzve…”.
Edhe ky libër ndërkaq është një hapje goje, një britmë për të vërtetën. Autori që në fillim ka dy faqe plot me emra, që bujarisht u shpreh mirenjohjen siç nuk para ndodh ndër ne, për ndihmën në materiale, që i japin forcë dëshmisë së tij, një pjesë e tyre janë fqinjët në internim, personazhe të dramës shqiptare, që janë futur në histori, duke bërë histori…
Libri ka për redaktor një koleg tjetër të “Zërit të Amerikës”, Ilirjan Agolli, dua të them me këtë se dosja e Beqir Sinës ka një komision kështu, që duhet marrë parasysh ajo dhe e bashkëvuajtësve të tij për t’i parë parlamenti dhe qeveria si një përvojë dhe guide morale.
Zoti Sina shpaloset i përvuajtur dhe i shtypur, që nuk qahet si ata tani, të cilët kanë qenë me shtypësit, shpaloset i urtë dhe i drejtë, edhe i dashur, i veprimit dhe triumfator, por që s’mburret me New Yorkun e arritur si ata që e shanë gjithë jetën Amerikën dhe tani gëzojnë pensionin e saj të azilantit apo lotarinë e saj mēshirëmadhe.
Zoti Sina s’ngurron ta thotë të vërtetën e tij për këdo e gjithçka që njohu dhe hasi, njerëz dhe vende, në nderim rrëfen diçka më përtej vetes, historikun e Savrês së internimeve, p.sh, të familjes së tij, e rënë nga Dibra, fëminia pa fëmini, familjet e internuara përreth, kujtoj ato që kam njohur dhe unë, Radët, atë e bir, Lazër e Jozef Radi, shkrimtarë me shumë libra tani, Dinet, Mirakajt, Kolgjinët, Taçi, Kupi, Merlika, Straravecka, kam qenë në burg me pinjollë të tyre, pinjollë qëndrese dhe morali, Dine Dine, Moisi dhe Lek Mirakaj, Ahmet Kolgjini, Pano Taçi – poet, Bardh Kupi, Eugjen Merlika, Naim Staravecka, me libra dhe këta, dhe fise te tjera plot, Butka, Koliqi, Bajraktari, Berisha, Dane, Bylylbashi, Dema, Dosti, Iljzai, Koleci, Konomi, Mëhilli, Mulleti, Mulosmani, Ndreu, Pirra, Prodani, Skrami, Tinj, Starovaetj, etj, etj. Një popull tjetër brenda popullit.
Nën gjakftohtësinë e rrëfimit të tij si nën një cipë akulli, Beqir Sina ruan shqetësime, turbullura, errësirë dhe shpresë, dëshmi për kujtesën e njerëzve tani dhe të historisë, shpesh të nderlidhura, duke na bërë të besojme se “historia jemi ne”, jo vetëm ata që e bëjnë, por dhe ata që pësojnë.
Gjithësesi autobiografia e Beqir Sinën, aq sa e të gjithëve si përndjekje dhe qëndresë… dhe arritje të ëndrrës së lirisë, e Shqipërsë të gjithë, ka të veçantat e saj dhe emocionin njerëzor, të tijin, që ai na përçon. Ka metaforën e vet. le ta shohim njërën: babai i Beqir Sinës u arratis pak para se të lindte Beqiri… dhe ku, në internim. Jetim me babanë gjallë, ajo ishte dhe jetimëria e një kohe.
Në libër, në faqen 121, gjej emrin e tim eti, aktor në këtë kohë dhe këtë kujtim të Beqirit fëmijë, ka ardhur estrada e Lushnjës në Savër, im atë bisedon me fëmijët përreth, pyet dhe Beqirin se i kujt është, e kam patur nxënës babanë tënd në Berat, i thotë, ia lavdëron, mësonte nën dritat e shtyllave rrugëve në mbrëmje dhe detyrat i shkruante mbi paketa të hedhura cigaresh… varfëri e madhe, sidomos për familjet e përndjekura, e pabesueshme…
Ashtu si Beqiri fëmijë, unë i gëzohem kësaj mbrese tani që im atë ka guxuar t’i thotë një fëmije në internim dikur për babanë e arratisur, që s’e kishte parë kurrë, fjalë të mira madje, diçka ka sjellë prej tij, kur ai nuk lejohej të futej, i ka treguar që ai ka qenë… dhe është dhe ka një kujtesë, që ruan… pra, ka dhe shpresë. Dhe vazhdon, që djalin e atij që i kujtoi babanë, e burgosën… për poezi… Mbase dhe e bashk;evuajt;esve të tij e gjitha ishte nj:e porosi e heshtur për vetëmbrojtje? Gjithsesi mirënjohës Beqir Sinës për kujtesën e tij.
Dhe në fletët më pas: kur po binte dikatura, se ra dhe perandoria komuniste, protagonist takohet me babanë jashtë atdheut. Beqiri është realist, nuk zbukuron, takimi do të ishte disi me emocione të ftohta, dashuri të kursyer, dhënie dore me korrektesë, është një dramë ndarjeje në mes, dimri i diktatorial i Shqipërisë për të gjithë, edhe midis vetes me veten, at’ e bir, dy qytetarë tani, dy fate, dy kohë, dy vende, dy kujtesa që i pret një ardhme…
Nis një jetë e re per Beqirin dhe familjen e tij, ai i futet punës se gazetarit si i ati në shtypin ruajal të diasporës, i cili kishte gjakuar të shkruante të vërtetën, edhe kur Konsullata Shqiptare e kërcënonte se “do t’i varnin djalin në mes të Tiranës, nëse do vazhdonte të shkruante kundër… S’ka gjë, do t’u përgjigjej…”. Dhe djali i gjallë para tij…
Drithëruese te mendosh se si u rrit ashtu gjenerata jonë, me prindër dhe jetimë, metaforikisht të gjithë, e braktisur dhe e dënuar pa asnjë faj, mbi të cilin shteti hakmerrej për etërit e tyre kundërshtarë tek bijtë… Atvrasja eskiliane, lëndë e psikoanalizës frojdiane, ishte kthyer në birvrasje marksiste. Dhe këta bij s’kanë fuqi të dënojnë etërit e tyre. Prandja dhe vazhdon ajo dramë e ai absurd. A është kjo një e shkuar e afërt apo vazhdim ndryshe?
Qytetari Beqir Sina nuk i ka shkëputur lidhjet me dheun amë në Atdheun e ri, përkundrazi, ai jo vetëm është i shqetësuar për mbarëvajtjen e demokracisë në Shqipëri, për lirinë e Kosovës, por është dhe veprimtar, i lidhur dhe me personalitete dhe institucione të SHBA-së dhe kombit, jo vetëm pse ia kërkon dhe misioni i gazetarit. Ndërkaq nuk i fsheh zhgënjimet dhe dilemat…
Edhe ky libër nuk është vetëm rrëfim dhe psherëtimë, por dhe qendrim dhe pjesëmarrje. Do të donim ta kishim më parë, por s’është vonë aspak, është në kohën e vet, edhe si një sfidë. Hapje e gjysmës së pahapur të dosjeve…
