Udhëtim

Astrit Lulushi

Emrat e 50 Shteteve të Bashkuara të Amerikês janë po aq të ndryshëm sa edhe banorët dhe historitë e tyre. Etimologjia e saktë turbullohet herë pas here. Mendimet përgjithësisht ndahen në dy shkolla: prejardhje të gjuhëve indigjene dhe referenca për evropianët që u vendosën aty. Etimologjia në disa raste edhe ka humbur. Një udhëtim nëpër rrënjët e emrave të shteteve na kujton historinë e larmishme dhe njerëzit që kanë jetuar para nesh.

Alabama
Shumë shtete të SHBA-së u emëruan sipas rrugëve ujore dhe “Alabama” vjen nga emri i lumit që eksploruesit evropianë e quajtën sipas popullit indigjen – Alabama ose Alibamu. Emri i fisit u shfaq në rrëfimet e shkruara të ekspeditës Hernando de Soto të vitit 1540. Disa historianë besojnë se emri mund të ketë lidhje me gjuhën e një fisi tjetër vendas, Choctaw ose Ojibwe. Në këtë rast, “Alabama” mund të jetë arba – alba (pemë, bimë) dhe amo (mbledhës), për fiset që merreshin me bujqësi.

Alaska
Emri i Alaskës ka lidhje si me kolonët rusë që shitën tokën në Shtetet e Bashkuara në 1867, edhe me popullin vendas Aleut. Rusët i referoheshin tokës si Аlaska, ndërsa Aleutët i referoheshin asaj si Alyeska, që të dyja do të thonë “tokë e madhe”. Kjo është e përshtatshme, duke pasur parasysh se Alaska është shtet më i madh se Teksasi, Kalifornia dhe Montana së bashku.

Arizona
Disa historianë besojnë se “Arizona” erdhi nga një emër indigjen që tingëllonte si Aleh-zon ose Ali-Shonak, që do të thotë përkatësisht “burim i vogël” ose “vendi i burimit të vogël”. Uji i burimit vjen domosdoshmërisht në mendje kur ndeshesh me nxehtësinë e thatë dhe shkretëtirën e Arizonës.

Arkansas
Ndërsa “Kansas” është futur brenda drejtshkrimit të këtij shteti, të dy emrat nuk kanë të njëjtën origjinë. “Arkansas” vjen nga shqiptimi francez i një emri Algonquin për popullin vendas Quapaw, Akansa. Fjalë për fjalë do të thotë “erë jugore” ose “rrjedhë e poshtme”, e përshtatshme në kuptimin që njerëzit Quapaw jetonin pikërisht në rrjedhën e poshtme, nga fisi shumë më i madh Algonquin. Drejtshkrimi dhe shqiptimi i emrit ishin përhapur, derisa shteti miratoi një ligj në shekullin e 19-të, duke e shkruar atë si “Arkansas” por duke e shqiptuar si “AR-kan-saw”.

California
Emri i Kalifornisë vjen nga një roman spanjoll i botuar në 1510 nga Garci Ordordez de Montalvo, i titulluar Las Sarges des Espandian (Aventurat e Espandian). Në roman, Mbretëresha Califa sundon mbi një ishull të populluar vetëm nga gra që bënin vegla dhe armë nga ari. Kur eksploruesi spanjoll Hernan Cortes zbarkoi në atë që tani njihet si Baja California, atij iu kujtua historia e tokës së Califa-s dhe emri “California” u vendos në hartat spanjolle në vitet 1500. Nga e mori frymëzimin Montalvo? Me gjasë nga fjala arabe Khalif ose Khalifa, që do të thotë pasardhës, por në mënyrë specifike i referohet një kreu shteti ose udhëheqësi Islam.

Dakota
Toka që përbën këto shtete ishte pjesë e blerjes së Luizianës në 1803. Territori i Dakotës u krijua në 1861 dhe shtetet individuale të veriut dhe jugut u pranuan në bashkim në 1889. Por shumë kohë përpara kësaj, emri ishte “Dakota”. Fjala do të thotë “mik” ose “aleat” në gjuhën Sioux.

Delaware
Delaware është emëruar për një trup uji, liqen, megjithëse fjala rrjedh nga një burim tjetër. Në 1610, eksploruesi Samuel Argall i emëroi lumin Delaware dhe Gjirin sipas guvernatorit të Virxhinias, Thomas West, i cili njihej gjithashtu si Lord De La Warr. Shteti njihet edhe me pseudonimin “Shteti i Parë”, sepse ishte i pari që ratifikoi Kushtetutën e ShBA-së më 7 dhjetor 1787.

Florida
Ashtu si Kalifornia dhe Kolorado, Florida e ka marrë emrin nga rrënjët e saj spanjolle. Kur eksploruesi Juan Ponce de Leon mbërriti në gadishull në prill 1513, ai u mahnit nga bukuria e peizazhit. Ponce vendosi ta quante “Florida” pas festimit spanjoll Pascua Florida, që do të thotë “Pashkë e lulëzuar” ose “Festa e Luleve” (Dita e Pranverës).

Georgia
Ashtu si shumë shtete të tjera, Gjeorgjia e ka huazuar emrin e saj nga monarkia britanike. Themeluesi James Oglethorpe vendosi ta quante atë “Georgia” në 1732, kur mbreti i Anglisë George II kërkoi që kolonia e 13-të të emërohej pas tij. Prapashtesa -ia vjen nga greqishtja, që do të thotë “gjendje”.

Havai
Shteti i Hawait përbëhet nga tetë ishuj të quajtur Ni’ihau, Kaua’i, O’ahu, Moloka’i, Lana’i, Maui, Kaho’olawe dhe Hawai’i. Ka shumë mite dhe legjenda për origjinën e këtyre emrave, por “Hawai’i” besohet se vjen nga Hawaiki, emri i mëparshëm Raiatea, shtëpia stërgjyshore e polinezianëve.

Idaho
Idaho mund të tingëllojë sikur rrjedh nga gjuha indigjene, por në fakt është krejtësisht e sajuar. Në fillim të viteve 1800, një eksplorues mineralesh pretendoi se emri do të thoshte “perlë e maleve” Shoshone dhe u përpoq ta vendoste atë për rajonin që tani përmban Idahon dhe Koloradon. Kongresi vendosi të shkojë me “Kolorado” për shumicën e zonës, por përfundimisht e quajti territorin e mbetur “Idaho” në vitin 1863.

Illinois
Ky mund të përfshihet gjithashtu në listën e emrave të frymëzuar nga indigjenët. Eksploruesi francez René-Robert Cavelier, udhëhoqi një ekspeditë poshtë lumit Misisipi në vitet 1780. Ai e quajti atë sipas fisit indigjen Illiniwok, por e shkroi “Illinois”. Kongresi e mbajti emrin kur Illinois u bë shtet në 1818. Por çfarë ka më shumë amerikane sesa ndryshimi i plotë i shqiptimit francez të një fjale? (Shqiptimi amerikan është “Ill-ih-NOY” dhe frëngjishtja do të ishte diçka si “Ill-in-WAH.”)

Indiana
Rrënjët për Indianën janë jashtëzakonisht të thjeshta – ajo vjen nga fjala angleze “indian”, megjithëse siç e dimë, njerëzit vendas të Amerikës nuk ishin aspak indianë. Anglezët morën territorin pasi francezët humbën luftën franceze – indiane në 1763, dhe i vunë në prapashtesën latine -a që do të thotë “toka e tyre”.

Iowa
Nëse jeni ndjerë ndonjëherë paksa të përgjumur gjatë kalimit nëpër fushat e Iowa-s, kjo ka kuptim, sepse emri i shtetit vjen nga emri fisnor ayuxwa, që do të thotë “të vë në gjumë”. Kur erdhën kolonët anglesë, e shkruanin “Ioway” dhe francezët e shkruanin “Ayoua”.

Kansas
Duke pasur parasysh reputacionin e Kansasit për tornadot e fuqishme, fjala nuk është befasuese. Emrin vjen nga fisi Kansa që jetonte në zonë, dhe përkthehet lirshëm si “njerëz të erës jugore”.

Karolina
Vendasit mund të jenë duke kënduar “Sweet Caroline”, por këto shtete janë emëruar të dyja për mbretin Charles II. Carolus është versioni latin i Charles. Vendi u nda në koloni të veçanta, veri dhe jug në vitin 1712. Karolina e Jugut u bë shteti i tetë që hyri në bashkim më 23 maj 1788 dhe Karolina e Veriut ishte shteti i 12-të, më 21 nëntor 1789.

Kentaki
Territori i quajtur tani Kentaki ishte shtëpia e shumë fiseve të ndryshme indigjene, kështu që ka histori të shumta për origjinën e emrit. Njëra sugjeron se vjen nga fjala fisnore Wyandot për “i rrafshët”. Një tjetër supozon se vjen nga fjala irokuiane për “preri”.

Kolorado
Ashtu si Kalifornia, spanjollët ndikuan në emrin e Kolorados. Ajo zbërthehet në “ngjyrë e kuqe” dhe i referohet ngjyrës dalluese të lumit Kolorado për shkak të bollëkut të tokës së kuqe ranore në rajon.

Konektikat
“Connecticut” rrjedh nga fjala Mohegan Quinnehtukqut, që do të thotë “pranë baticës së lumit të gjatë”. Holandezët e përshtatën emrin kur arritën në 1614 dhe i tillë mbeti kur zona u bë shtet në 1788.

Luiziana
Luiziana gjithashtu e ka huazuar emrin e saj nga një regjent evropian, mbreti Louis XIV i Francës. Ashtu si Illinois, territori u emërua nga eksploruesi francez Cavelier. Kur Thomas Jefferson fitoi tokën në 1803 si pjesë e blerjes së Luizianës, emri mbeti.

Maine
Origjina e emrit Maine është e errët. Ndërsa disa besojnë se u emërua nga veteranët e Marinës Mbretërore angleze, Sir Ferdinando Gorges dhe kapiteni John Mason, ndoshta për të dalluar “kontinentin” nga ishujt përgjatë bregdetit – është gjithashtu emri i një province në Francë … ose ndoshta një fshat në Angli. Legjislatura e Maine e zgjidhi çështjen në vitin 2001 duke miratuar një rezolutë ku thuhet se emri vjen nga provinca franceze.

Maryland
Maryland, një tjetër tjetër për mbretërorët; territori ishte dhuratë nga mbreti anglez Charles I për mbretëreshën e tij me origjinë franceze Henrietta Maria, e njohur si Mbretëresha Mari. Kur mbreti Charles i dha Lord Baltimore statutin për të krijuar koloninë në 1632, ai e bëri këtë vetëm me kushtin që ajo të emërohej në nderim të gruas së tij.

Massachusetts
Fisi Masachuset në fillim të shekullit të 17-të numëronte rreth 3000 banorë përgjatë asaj që tani është bregdeti i Massachusetts. Emri “Massachuset” do të thotë “në ose rreth kodrës së madhe” në gjuhën Algonquin. Njerëzit e Masaçusetit praktikisht u zhdukën nga sëmundja në vitet 1630, por shteti i Massachusetts u emërua pas tyre.

Michigan
Më i madhi nga Liqenet e Mëdha quhet gjithashtu Michigan, që ka kuptim të plotë, sepse “Michigan” vjen nga një fjalë Ojibwa, michi-gama, që do të thotë “liqen i madh”.

Minesota
Konsensusi është se Minesota u emërua sipas lumit Minesota, dhe se Mni është fjala e fisit Dakota për ujë. Disa historianë mendojnë se fjala do të thotë “me re”, ndërsa të tjerë thonë se është “me ngjyrë qielli”. Të dyja janë të denja për origjinën e tokës me 10,000 liqene.

Misisipi
“Misisipi”, si “Illinois”, vjen nga interpretimi francez i një fjale amerikane vendase. Ky është një variant i frazës Algonquin misi sipi, që do të thotë “ujë i madh” ose “lum i madh”.

Misuri
Nofka e lumit Missouri është “Big Muddy”, por ekzistonte një fis Sioux i quajtur Misuri dhe emri i tyre përkthehet në “njerëz me kanoe”.

Montana
Spanjollët janë përgjegjës për Montanën, e cila vjen nga fjala mal. Është mjaft interesante, lartësia mesatare e Montanës prej vetëm 1.036 metra e bën atë më të ulëtin nga të gjitha shtetet e maleve shkëmbore.

Nebraska
Populli Oto (grupi igjuhës Siouan) përdori fjalën nebrathka për “lum i sheshtë”. Ne tani thërrasim “Lumi Plate” dhe nebrathka u përshtat për shtetin e Nebraskës.

Nevada
Shumica e vargmalit malor të Sierra Nevada ndodhet brenda Kalifornisë. Kur territorit i duhej një emër në 1859, kolonët spanjollë u frymëzuan nga majat e maleve me borë, spanjisht Sierra Nevada.

Nju Hampshire
Nuk u emërua për monarkinë, por ka frymëzim britanik. Puritani John Mason themeloi Provincën Nju Hampshire në 1629 dhe e quajti atë sipas qarkut anglez Hampshire (për dashamirët e letërsisë, shtëpia e Jane Austen dhe Charles Dickens).

Nju Jersey
Emri Nju Xhersi vjen nga ishulli i Kanalit anglez Jersey, vendlindja e Sir George Carteret, një nga dy burrat të cilëve iu dha kjo tokë nga Mbreti Charles II në 1664. Pronari tjetër origjinal i New Jersey-t ishte John Berkeley nga Stratton, por ai pati probleme financiare dhe ia shiti pronat Kuakerëve në 1674.

Nju Jork
Fillimisht, holandezët pushtuan tokën që tani është Nju Jorku dhe e quajtën “Nju Amsterdami”. Kur britanikët morën pushtetin në 1664, ata e riemëruan “New York”, për nder të Dukës së Jorkut.

Nju Mexico
Kjo është mjaft vetë-shpjeguese – vjen nga spanjishtja Nuevo Mexico – është ajo që spanjollët i quanin të gjitha tokat në veri të lumit Grande (Rio Grande). New Mexico u bë angleze kur spanjollët ia dorëzuan territorin SHBA-së pas Luftës Meksiko-Amerikane në 1848.

Ohajo
Ashtu si shumë shtete të tjera, edhe Ohio u emërua për një lumë, por nga burime të ndryshme – ndoshta nga fjala irokuiane O-Y-O, që do të thotë “lum i madh”, ose nga fjala senekane ohi-yo, që do të thotë “përrua i madh”.

Oklahoma
Në gjuhët Choctaw, ose Ojibwe, okla humma është një frazë që do të thotë “njerëz të kuq”. Emri “Oklahoma” u miratua kur territori u hap për kolonët e bardhë në fund të shekullit të 19-të.

Oregon
Lumi Kolumbia dikur quhej lumi Oregon, nga ku mori emrin shteti. Por ka disa teori se nga erdhi “Oregon”. Disa thonë se vjen nga fjala Quebecois Ouragn, që do të thotë “uragan” dhe mund të përshkruajë motin e ashpët me të cilin përballen gjuetarët kanadezë të gëzofit. Të tjerë mendojnë se rrënjët e tij janë Algonquin. Disa thonë se mund të vijë nga spanjishtja rigon për sherebelën e egër që rritet në të gjithë shtetin.

Pensilvani
“Pennsylvania” fjalë për fjalë do të thotë “Penn’s Woods”, me prapashtesë që rrjedh nga fjala latine sylva (pyll).Në 1681, quakerit William Penn iu dha një grant i madh toke nga Mbreti Charles II, dhe ai e quajti territorin pas babait të tij, Admiral William Penn.

Rhode Island
Asnjë nga historitë e mundshme të origjinës për emrin Rhode Island nuk shpjegon pse quhet kështu nëse nuk është në të vërtetë një ishull. Disa ia atribuojnë emrin eksploruesit holandez të shekullit të 17-të, Adriaen Block, i cili e quajti Roodt Eylandt, që do të thotë “ishull i kuq”, duke pasqyruar argjilën e kuqe të territorit. Të tjerë thonë se ishte eksploruesi italian Giovanni da Verrazzano, i cili tha në një letër të vitit 1524 se një ishull pranë grykës së gjirit Narragansett dukej si Ishulli i Rodosit në detin Egje.

Tenesi
Emri i Tenesit është pak mister. Kishte një fis Cherokee të vendosur në një fshat të quajtur Tanasse (shkruar Tennese), por çdo origjinë e mëtejshme është e panjohur. Shteti u emërua për lumin kryesor, por kuptimi i fjalës konsiderohet i humbur.

Teksas
Origjina e pranuar e emrit “Texas” është një fjalë Caddo për “aleat” ose “mik”, që u përshtat nga spanjollët në “tejas”, e cila u kthye në “Texas”. Ka pasur disa drejtshkrime të ndryshme (dhe ndoshta histori krejtësisht të ndryshme), por teksasit janë të lumtur të qëndrojnë me përshëndetjen indigjene Caddo teysha, që do të thotë “përshëndetje, mik”.

Utah
“Utah” vjen nga yuta spanjolle, emri i dhënë popullit indigjen uto-aztekan të rajonit. Rrënjët i detyrohet fjalës apache yuttahih, që do të thotë “vende të larta” ose “njerëz që jetojnë në vende të larta”. Kjo mbeti me kolonët, të cilët e përdorën për të përshkruar vendasit që takuan në male.

Vermont
Vermont është një bashkim i fjalëve franceze verd dhe mont, që do të thotë përkatësisht “i gjelbër” dhe “mal”. Eksploruesi francez Samuel de Champlain e regjistroi emrin në një hartë në vitin 1647, për malet që përcaktonin shtetin.

Virxhinia
Të dy këta emra shtetërorë janë një shenjë latine për mbretëreshën sovrane Elizabeth I, e njohur si Mbretëresha e Virgjër. Shumë mendojnë se Sir Walter Raleigh ia sugjeroi emrin mbretëreshës në 1584 kur ajo e lejoi të kolonizonte tokën. Shteti i ri u krijua kur Virxhinia u nda nga Bashkimi në 1861, 39 qarqe perëndimore nuk donin ta ndiqnin dhe morën në konsideratë emra të rinj (përfshirë “Kanawha” sipas një fisi vendas indigjen), por në fund u quajt “Virxhinia e Perëndimit”, duke ia lënë emrin “Virxhinia” shtetit tjetër.

Washington
Ndoshta çuditërisht, Uashingtoni është i vetmi shtet që mban emrin e një presidenti të SHBA-së. Washington do të thotë “pasuri e një njeriu të quajtur Wassa” në anglishten e vjetër.

Wisconsin
“Wisconsin” vjen nga fjala meskonsing, që është ajo që fisi vendas e quante lumin që përshkon shtetin. Historianët besojnë se fjala përkthehet “përroi gjarpëron nëpër diçka të kuqe” – “diçka e kuqe” është është ngjyra e gurëve ranor të Wisconsin.

Wyoming
Disa besojnë se “Wyoming” e ka origjinën në fjalën Algonquin chwewamink, që do të thotë “lumë i madh i sheshtë”. Emri gjithashtu mund të rrjedhë nga fjala e njerëzve të Delaware-it, mecheweami-ing, që do të thotë “fushat e mëdha”. Sido që të jetë, ai artikulon pafundësinë e madhështisë së këtij shteti.