Çështja shqiptare, si një prej kolonave që e mban peshën e stabilitetit të brendshëm, mbetet ende një provë e pazgjidhur e përfshirjes reale. Retorika për barazi dhe integrim mbetet pjesë e fjalorit politik, por zbatimi i Marrëveshjes së Ohrit, shpërndarja e burimeve dhe përfaqësimi efektiv nuk arrijnë të tejkalojnë mekanizmat selektivë. Në vend të një shteti gjithëpërfshirës, krijohet një rend ku bashkëjetesa mbetet e kushtëzuar nga kalkulimet politike afatshkurtra.
Çështja shqiptare, si një prej kolonave që e mban peshën e stabilitetit të brendshëm, mbetet ende një provë e pazgjidhur e përfshirjes reale. Retorika për barazi dhe integrim mbetet pjesë e fjalorit politik, por zbatimi i Marrëveshjes së Ohrit, shpërndarja e burimeve dhe përfaqësimi efektiv nuk arrijnë të tejkalojnë mekanizmat selektivë. Në vend të një shteti gjithëpërfshirës, krijohet një rend ku bashkëjetesa mbetet e kushtëzuar nga kalkulimet politike afatshkurtra.
Në realitetin politik të Ballkanit Perëndimor, dukjet shpesh vijnë në konflikt me përmbajtjen. Maqedonia e Veriut është shembulli ilustrues i një shteti që, ndërkohë që projekton një imazh të përkushtuar ndaj vlerave euroatlantike, në thelb përballet me sfida strukturore që rrezikojnë të zhbëjnë kapitalin e akumuluar diplomatik dhe shoqëror. Kjo ambivalencë – mes asaj që thuhet dhe asaj që bëhet – është ndoshta më e prekshme se kurrë pas zhvillimeve të fundit politike.
Analogjia mes sheqerit dhe kripës – dy substanca me formë të ngjashme, por me ndikim të kundërt – ofron një qasje të goditur për të shpjeguar ndarjen e madhe midis diskursit politik dhe praktikës qeverisëse në vend. Demokracia e etabluar përmes zgjedhjeve, bashkëjetesës dhe integrimit, shpesh shërben si veshje për një realitet të polarizuar, ku mungesa e konsensusit strategjik dhe tensionet etnike mbeten të paprekura.
Kjo qasje duale ka tërhequr gjithnjë e më tepër vëmendjen e faktorit ndërkombëtar, i cili, në mungesë të një progresi të qëndrueshëm, ka filluar të artikulojë vërejtje më të qarta dhe më pak të kamufluara. Në këtë drejtim, vlen të përmendet deklarata e fundit e eurokomisares për zgjerim, Marta Kos, e cila për Maqedoninë e Veriut tha se “në sytë e Bashkimit Evropian ajo përfaqëson një përrallë të trishtë në Ballkan”. Ky formulim, që tejkalon gjuhën standarde diplomatike, nuk është thjesht një shprehje poetike, por një sinjal i qartë i zhgënjimit që vjen nga mospërputhja ndërmjet premtimeve institucionale dhe realitetit në terren. Ai reflekton perceptimin në rritje se përkushtimi formal ndaj vlerave evropiane nuk mjafton kur mungojnë reformat substanciale dhe qasja gjithëpërfshirëse ndaj sfidave të brendshme.
Pas zgjedhjeve të fundit parlamentare, është vënë re një kthesë diskrete, por domethënëse, në mënyrën se si Maqedonia e Veriut si shtet e artikulon veten në hapësirën publike dhe diplomatike. Disa vendime dhe qëndrime publike të kohëve të fundit mund të lexohen si përpjekje për të projektuar një autoritet të forcuar ndaj dy palëve: qytetarëve shqiptarë në vend dhe fqinjit lindor. Kjo qasje, që shfaqet më tepër në nivel simbolik sesa institucional, e shndërron Maqedoninë e Veriut në një lloj paravani për projeksionin strategjik të partnerit verior, duke transmetuar mesazhe të koduara që rrisin tensionet në vend të reduktimit të tyre.
Në këtë tabllo të brishtë, zhvillimet e fundit në marrëdhëniet ndërkombëtare mes Bashkimit Evropian dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës kanë krijuar një tension të ri që ndikon drejtpërdrejt edhe në periferinë ballkanike. Prishja e ekuilibrit tradicional mes dy poleve të mëdha transatlantike – një tension që manifestohet si në çështjet e mbrojtjes, ashtu edhe në ato të energjisë dhe teknologjisë – krijon një zonë gri për shtete si Maqedonia e Veriut, të cilat ndërtojnë strategjitë e tyre të jashtme mbi pritshmëri të qarta nga Perëndimi. Fragmentimi i pozicioneve ndërmjet Brukselit dhe Uashingtonit, sidomos mbi çështje të ndjeshme si Ballkani dhe zgjerimi, nuk lë vend për paqartësi: shtetet e vogla mbeten gjithnjë të ekspozuara ndaj ndikimeve të jashtme, shpesh kontradiktore.
Ky ekspozim bëhet edhe më kompleks në sfondin e lëvizjeve të fundit financiare, ku Maqedonia e Veriut ka marrë një hua të konsiderueshme nga Hungaria – një shtet anëtar i BE-së i udhëhequr nga Viktor Orbán, i njohur për pozicionimet e tij divergjente ndaj normave standarde të unionit dhe për afërsinë me modele autoritare të qeverisjes. Kjo marrëveshje financiare, e karakterizuar nga mungesa e transparencës dhe shoqëruar me pak sqarime publike, ngre pikëpyetje serioze mbi motivet strategjike dhe kushtëzimet e mundshme që mund të rrjedhin nga kjo varësi e re. Në planin afatshkurtër, ajo mund të shfaqet si zgjidhje pragmatike për mungesën e kapitalit në tregjet ndërkombëtare; por në planin afatgjatë, rrezikon të vendosë Maqedoninë e Veriut në një orbitë ndikimi që nuk përputhet plotësisht me vlerat dhe pritshmëritë euroatlantike. Krijimi i kësaj varësie nga një qeveri që shpesh sfidon konsensusin demokratik të Brukselit, mund të dëmtojë kredibilitetin e Maqedonisë në sytë e partnerëve tradicionalë dhe të krijojë perceptimin e një devijimi të butë, por të qëndrueshëm, nga rruga e integrimit të pastër evropian.
Këtë pasqyrë e kompleton edhe heshtja ose mungesa e iniciativës së qartë ndaj zhvillimeve të reja në fushën e sigurisë rajonale. Marrëveshja e fundit mes tre shteteve të rajonit (Shqipëri, Kosovë, Kroaci) për krijimin e një mekanizmi të përbashkët të sigurisë – që synon shkëmbimin e informacionit, koordinimin strategjik dhe mbrojtjen kolektive ndaj kërcënimeve hibride – ka hapur një kapitull të ri në arkitekturën e bashkëpunimit ballkanik. Mospjesëmarrja e Maqedonisë së Veriut në këtë proces nuk është vetëm mungesë e përfaqësimit formal, por bart me vete një rrezik më të thellë: që vendi të perceptohet si hallka më e dobët e zinxhirit të sigurisë rajonale, ose më keq – si zgjatim i heshtur i interesave që nuk përputhen me frymën e bashkëpunimit të hapur. Në këtë kontekst, përjashtimi nga mekanizmat e reja nuk është neutralitet, por vetëizolim me pasoja afatgjata.
Po aq i rëndësishëm mbetet edhe adresimi i trashëgimisë së padrejtësive institucionale të dekadave të fundit, të mishëruara përmes një vargu procesesh të diskutueshme gjyqësore, të cilat kanë ngritur dyshime të thella mbi integritetin e sistemit të drejtësisë. Rastet e montuara politike, që për vite me radhë kanë prodhuar dënime ndaj individëve nga komunitete të caktuara, ku dominojnë shqiptarët, nuk janë vetëm plagë njerëzore, por edhe plagë morale për shtetin. Një shtet që aspiron drejt integrimit dhe barazisë nuk mund të mbajë në qeli ata që janë viktimë e padrejtësisë së fabrikuar. Është koha që këto raste të trajtohen me seriozitet institucional përmes një procesi të pavarur rishqyrtimi, i cili jo vetëm që do të përkthehej në lirimin dhe rehabilitimin e të dënuarve pa faj, por edhe në një akt simbolik të maturimit shtetëror. Kompensimi dhe pranimi i gabimeve nuk e dobëson shtetin – përkundrazi, e forcon legjitimitetin e tij.
Kjo dinamikë nuk është pa pasoja në planin ndërkombëtar. Marrëdhëniet me Bullgarinë, të ngarkuara me tensione identitare, dhe implementimi i Marrëveshjes së Prespës me Greqinë, vazhdojnë të jenë fusha të pasigurta ku retorika e diplomacisë shpesh mbivendoset mbi mungesën e thellësisë politike. Pozat e përbashkëta në samite dhe deklaratat e balancuara nuk mund të zëvendësojnë mungesën e përmbajtjes konsensuale mbi identitetin, gjuhën apo historinë.
Nga ana tjetër, kërkesat e BE-së dhe SHBA-ve për reforma reale – në sundimin e ligjit, luftën kundër korrupsionit dhe funksionimin e institucioneve – hasin shpesh në një rezistencë të butë, por të qëndrueshme. Aktorët politikë në vend, ndonëse shfaqen të gatshëm për ndryshim në diskursin publik, në praktikë ruajnë një status quo të mbështetur në rrjete klienteliste. Kështu, edhe fjalori reformues shndërrohet në një tjetër formë sheqeri diplomatik që mbulon kripën e interesave të ngushta.
Në këtë kontekst, Maqedonia e Veriut gjendet në një udhëkryq delikat, ku jo vetëm që përballen kërkesat e brendshme me pritshmëritë e jashtme, por edhe vetë identiteti politik i shtetit rrezikon të instrumentalizohet në funksion të projeksioneve të tjerëve. Për të mos u reduktuar në një mjet simbolik të gjeopolitikës rajonale, vendit i nevojitet një rikonfigurim i thellë i qasjes ndaj bashkëjetesës dhe një diplomaci që buron nga realiteti i brendshëm, jo nga diktati i fasadës.
Për rrjedhojë, ashtu si në kuzhinë, edhe në politikë dhe diplomaci, dallimi midis sheqerit dhe kripës nuk bëhet me sy – por me shije. Dhe shijen e politikave të vërteta e përcakton ndikimi i tyre në mirëbesimin shoqëror, stabilitetin institucional dhe avancimin e qëndrueshëm.