Nga Naum Prifti
Cinxëri Fletartë kish vënë përpara fletoren e muzikës dhe po këndonte një melodi me nota –do – si – sol- do, mi-fa-re-sol- si- la -sol- mi.
Ishte kaq i dhënë pas këngës saqë nuk i vuri re fare dy brumbujt kur hynë në shtëpinë e tij.
Edhe brumbujt nga ana e tyre mbetën si të mahnitur nga melodia qe po dëgjonin. Më i trashi tha:
-Sa bukur këndon! C’zë që ka!
-Artist fare, – tha më i holli. – Le ta dëgjojmë deri në fund.
Ndenjën të heshtur te dera duke dëgjuar Cinxërin Fletartë deri në fund, pa e ndërprerë. I trashi, sikur të mos i mjaftonin veshët, kishte hapur edhe gojën.
-C’të jetë kjo këngë? – pyeti më plaku.
-Unë s’marr vesh shumë nga muzika, – po, kur dëgjoj këtë melodi, më vjen të mbyll sytë dhe atëherë me del përpara një livadh me bar të njomë, mbushur me lule të kaltra, të bardha e të kuqe. Ndiej ngrohtësinë e diellit dhe shushurimën e flladit. Bari ende s’është kositur dhe livadhi bie erë tërfil e lulejonxhe, fëmijë që luajnë…Këngë për natyrën, për gëzimin e pranverës, dicka e tillë duhet të jetë.
-Për këngë është i vetmi,- tha më i trashi. Megjithatë iu duk se shoku i tij e kishte lavdëruar pak si tepër, prandaj shtoi: – C’e do, është dembel. Sic e pe edhe vetë kopshtin e ka lënë pa punuar dhe shtëpinë e ka rrëmujë.
Cinxëri Fletartë mbaroi këngën dhe nisi të shënonte notat në pentagram. Dora i ecte shpejt dhe sytë sikur i vezullonin nga frymëzimi.
-Shoku Cinxër, – i tha Brumbulli i Trashe, duke i rënë lehtazi ne sup. – Ju lutemi të na falni. Trokitëm po ju s’na dëgjuat, dhe ne hymë në dhomë.
-S’ka gjë, -u tha Cinxëri. – Uluni, ju lutem, pse rrinin në këmbë?
-Nuk mund të ulemi se s’kemi kohë. Ne na dërgoi këtu Lec Këmbëgjati.
-Kush është ky Lec? – pyeti Cinxëri.
-E ka fjalën për shokun Karkalec, – shpjegoi Brumbulli tjetër pak si me të qeshur.
-Ah, po. Me siguri për koncertin që do të jepet të shtunën në televizion. Jam duke e përfunduar. Tani sapo e mbaroj një nga këngët.
-Karkaleci qe shumë i zemëruar. Nuk di përse, – tha Brumbulli i Trashe. – Ta lajmëroni të vijë menjëhere në zyrën time, tha. -Ke berë ndonjë faj?
Disa e kishin parë karkalecin të lexonte një libër me përralla të Lafontenit. I inatosur, filloi të bërtiste: Lipsari! Lipsari i keq! Se për kë e kishte fjalën nuk e mora vesh,- tha Brumbulli hollak.
-Mbase për La Fontenin, – tha ai trashaluqi.
-Nuk besoj, – se atëherë duhet të thërriste La Fontenin.
-Ke të drejte, – pranoi tjetri. -Ai na dha urdhër: Shkoni lajmëroni Gone Milingonën dhe Cin Cinxërin.
-Milingonën e lajmëruam, – tha më i holli.
-Sidoqoftë, ti vëlla thuaja hapur, se vetëm e drejta të nxjerr në shesh. Po ke bërë gabim pranoje ndershmërisht, – e këshilloi Brumbulli i Trashë. –Po qe se s’është e vërtetë, atëherë mos e prano, sikur bota të përmbyset, – e këshilloi Brumbulli i Hollë.
Pa humbur kohë Cinxëri vajti dhe trokiti në zyrën e Lec Karkalecit.
Karkaleci me duart prapa kurrizit vente e vinte nëpër zyrë nga dritarja deri te dera. Në një karrike pranë dritares qe ulur Gone Milingona, kurse afër makinës se shkrimit po rrinte Lili Pilivesa. Të gjithë dukej se po prisnin Cinxërin.
-Ja tek erdhi, -tha Pilivesa,-duke i hapur derën.
Cinxëri i përshëndeti me kokë dhe me mirësjellje u ul në një karrike të lirë.
-E di pse të kemi thirrur? – e pyeti Lec Karkaleci. – Sepse ti na ke turpëruar, ke turpëruar veten tende, gjithë artistët dhe farefisin.
Cinxëri brofi në këmbë dhe pyeti:
-Më thoni, c’kam bërë?
-Po, do të ta them. Ti, dimrin e kaluar ke shkuar në mes të dëborës dhe i ke kërkuar milingonës grurë dhe ushqime te tjera. Tamam si lipsar.
-S’është e vërtetë, – u përgjegj Cinxëri.
-Uh, çfarë gënjeshtari! – bërtiti Gone Milingona. – Pse La Fonteni kot e thotë? Lexoje vetë po deshe.
Lec Karkaleci i vuri përpara një libër të hapur te vjersha “Cinxëri dhe Milingona”. Pa e lënë të fliste, i zgjati një libër tjetër.
– Mos do të thuash se edhe Cajupi s’të ka parë? Dëgjoje se c’thotë:
“Cinxëri i marrë
Gjithë beharë
E shkoi duke kënduar
Në kopshtat të lulëzuar…”
Milingona po zgërdhihej në karrige duke u tundur.
-Keshtu, pranoje se ke trokitur te shtëpia e milingonës, i qave hallin, i the se ke mbetur pa bukë dhe ajo të pyeti: “Po në verë c’bëre, pse s’punove?” Ti iu përgjigje “Atëhere unë këndova!” Dhe milingona ta preu: “Atëherë këndove, tani kërce! Unë bukë s’të jap”. Kështu apo jo?
-Kështu, – tha milingona – si e thonë edhe në libra.
-Unë s’kam vajtur t’i kërkoj as milingonës dhe as ndonjë tjeri, qoftë edhe një kokërr gruri, – tha cinxëri i vendosur.
-Shiko ,- i tha karkaleci, -se po të dalë e kundërta do ta marr atë kitarën dhe do ta bëj copë-copë. Artistë lipsarë nuk duam.
Cinxëri vuri dorën mbi kitaren që e mbante me vete si të donte ta mbronte nga ndonjë e keqe.
-Le t’ia marrim faktet me radhë, -tha karkaleci. –Ti gjithë verën ke kënduar, livadh me livadh. Kjo është e vërtetë, apo jo?
– E vërtetë, – pranoi cinxëri.
-Pra s’ke punuar, – tha karkaleci. – Ky është fakt.
-Më falni, -tha Cinxëri, – po unë kam tjetër mendim. Pse të këndosh apo të krijosh nuk është punë? A mos është lehtë të bësh prova me javë të tëra derisa të vijë dita e koncertit dhe të dalësh në skenë para publikut? Do të doja të ishin në vendin tim që të provonit shqetësimet, netët pa gjumë, lodhjen, merakun sesi do reagojnë për një këngë apo një varg? Nuk di a më besoni, po sa herë dal në skene më dridhen gjunjët.
Karkaleci e dëgjoi i menduar. Heshtjen e prishi milingona. Ajo tha:
-Punë e madhe fort! Une s’dua vetë, po të dua, këndoj më mire nga ty!
-Hesht! – i tha karkaleci. – Mos u mburr kot! Ti s’ke zë dhe nuk këndon dot sikur edhe dymbëdhjetë vjet ta vazhdosh Liceun Artistik. Unë mezi të dëgjoj edhe këtu pranë… Pastaj, nuk është njësoj kur këndon për vete apo kur del në skenë. Unë po, diçka mund të arrija, po tani jam ftohur dhe e kam zërin pak të ngjirur. Në të vërtetë, ne si fis e kemi zërin pak të cjerrë për arsye të ushqimit. Për cinxërin, të gjithë thonë se e ka zërin të mirë dhe të kënaq kur e dëgjon, veçse harrohet pas këngëve dhe nuk e can kokën për të tjerat si për shembull rezerva ushqimore për dimër.
-C’i dua ushqimet rezervë?- pyeti cinxëri.
-E shikon? – gërthiti milingona. – Ja tek e tha me gojën e tij. Aha! – u gajas ajo. Pastaj iu kthye cinxërit:- Po kur të vijë dimri, c’do të bësh, ku do gjesh për të ngrënë?
-Unë në dimër nuk fut gjë në gojë, – tha cinxëri, – dhe s’arrij ta kuptoj si mund të hajë dikush gjëra të ngrira? Brrrr!
-A s’më thoni, c’bëni ju gjithë dimrit? Mos vallë ngroheni pranë zjarrit dhe ushqeheni me tym? – e pyeti Lec Karkaleci.
-Unë fle, – u përgjigj cinxëri, – fle ose dremit dhe ëndërroj për këngët që do kompozoj në pranverë. Deri në vjeshtë ushqehem mirë, pastaj, kur bie brymë e zë e ftohta, futem në shtëpizën time brenda në tokë dhe mbështillem në kukulen e ngrohtë dhe të butë si pambuk. As më bie ndër mend të dal nga shtëpia, se përjashta nuk ka as lule, as bar, as diell, vetëm dëborë. Unë s’jam mësuar të eci mbi dëborë, prandaj habitem me zotin La Fonten që thotë se paskam shkuar te milingona në mes të dimrit.
Pilivesa, si sekretare e zellshme, vazhdonte të shtypte në makinën e shkrimit. Paksa i hutuar, Karkaleci nisi të fërkuar ballin. Me sa dinte ai, cinxërit s’dilnin në dëborë, po atëherë, pse shkruante ashtu La Fonteni? Dicka nuk shkonte. Dhe, aty për aty, i shkrepi një mendim hopthi.
-Shiko, – i tha serioz, – mbi dëborë nuk shkoj as unë që kam këmbë më të gjata se të tuat. Mos ke shkuar nën tokë, duke hapur tunele sic e ke zakon, deri te shtëpia e milingonës? Hë?
-Jo, -kundërshtoi Cinxëri, – kur jam në kukule, unë s’kam si të eci. Pastaj, ato ushqime që u pëlqejnë milingonave, unë as që i vë në gojë. Atëherë, pse do shkoja të kërkoja ushqime nga ajo?
Karkaleci nxorri shaminë nga xhepi dhe fshiu ballin e djersitur. Sa çështje e ngatërruar! Një palë thotë po, tjetra jo.
-Milingonë, bjeri shkurt, të lutem! E ke parë me sytë e tu Cinxërin në shtëpinë tënde me një shkop e me një trastë, si thotë këtu?
Milingona u mendua.
-Unë vetë jo, po derisa e thonë të tjerët duhet ta kenë parë, – arsyetoi ajo.
-E kane parë, se kanë parë,… – u mërzit Lec Karkaleci. – Si thua ti? – tha ai duke iu kthyer sekretares.
Kur nuk arrinte ta zgjidhte lëmshin, Karkaleci pyeste varësit.
Lili Pilivesa e la makinën e shkrimit dhe i lexoi vjershat me kujdes, pa zë. Pastaj, duke luajtur njërin krah, tha:
– La Fonteni dhe Cajupi nuk kanë parë as cinxërin as milingonën…
-Ah, jo jo, – e ndërpreu karkaleci, – këtu është e shkruar cinxëri dhe milingona. Këtu s’ma hedh dot mua!
-Po këto janë fabula, – nisi t’i shpjegonte Lili Pilivesa – dhe në fabula.…
-Hesht, se këtu nuk na the gjë, – urdhëroi karkaleci. – Më mirë të pyesim në Gjykatën e Lartë. Ata do jenë të aftë të na e sqarojnë këtë çështje te ndërlikuar.
Po ju mund ta keni gjetur të vërtetën vetë pa vajtur fare në gjykatë.
Kur babai e përfundoi së lexuari fabulën e Cinxërit, e pyeta me kureshtje se pse në vitet 60-70, kur ishte tregimtar i njohur dhe autor dramaturg, u hodh në gjininë e përrallës aq më tepër kur në Shqipëri nuk shihej si në të njëjtën lartësi apo nivel si tregimi apo drama.
“Unë e mora shtysën nga disa rrethana familjare. Vajzat kishin dëshirë dhe unë isha i lumtur t’ua plotësoja etjen për përralla. Ishte një lloj aktiviteti familiar. Bashkëshortja Rina më nxiti që një pjesë të tyre t’i shkruaj dhe botoj. Shumë nga përrallat janë të lidhura me moshën e tyre fëminore. Pastaj kur u bëra gjysh më duhej të argëtoja brezin e ri. Nga ana tjetër, unë nuk kam patur paragjykime për gjinitë letrare. Në art nuk ka hierarki. E bukura mbetet e tillë pavarësisht se është në formë tregimi, novele, përrallë e me radhë. Për mua, përrallat janë gjini e vështirë sepse duhet të kuptohen e shijohen nga fëmijët por gjykohen nga të rriturit që ua lexojnë,” më tha.
Po për Cinxërin Këngetar, si dhe ku u frymëzove? – e pyes unë.
“Cinxëri Këngëtar u krijua pas gëzimit të shtimit të familjes me vajzën e tretë, Rafaelën. Ajo dhe unë flisnim për insekte, mikroorganizma dhe gjithfarë antropodësh. Ajo shpesh më pyeste për emrat e për gjuhën e tyre.”
E pyeta më tej se Cinxëri Këngëtar është fabul me disa kuptime. Mua më ngjan se i kundërvihet thënies së Enver Hoxhës se shkrimtarët dhe artistët nuk janë aq të dobishëm për shoqërinë njësoj si fshatari apo punëtori. Aty Karkaleci dhe Milingona të kujtojnë lehtë personazhe dhe fenomene të kohës.
Ai përgjigjet se shkrimtari nuk mund të ketë frikë aq sa të mos shkruaj dot asgjë. Pastaj, – thotë ai me humor – nuk besoja se Enver Hoxha do lexonte pjesë të quajtura për fëmijë. Mua më pëlqente luftimi i idesë se arti krijohej me lehtësi. Në vitet ’70, si pjesë e revolucionit kulturor, u propagandua (ri)edukimi i shkrimtarëve dhe artistëve me “punë fizike” duke krikuar një kundërvënie politike të punës fizike dhe punës krijuese. Ishte një marrëzi që mendova se mund ta tregoja me gojën e Cinxërit. Më vinte shumë mirë kur shok e miq më ndalonin në rrugë dhe më përgëzonin kur u lexonin fëmijëve përrallat e mia.
-Meqë sot është ditëlindja e 89-të, a mendon se mund të bësh lojë me numrat si atëherë kur ndërroje vendet 86 me 68 apo 87 me 78? – e ngacmoj unë me shakatë e kaluara.
-Tani është e vështirë, por po ta kthej 9-shen kokëposhtë dhe ta vendos përpara 8-shes, atëherë kthehem prapë 68 ! Ha ha ha! Gjithsesi numri nuk ka rëndësi kur ende ke gjëra për të thënë e për të shkruar! Gëzuar festën e mësuesit ty dhe gjithë mësuesve! – uron ai.
Gëzuar Ditëlindjen! Edhe 100, sipas urimit shqiptar!
Julika Prifti
Gazeta “Illyria” ka nderin dhe kënaqësinë që t’i urojë shkrimtarit të shquar shqiptaro-amerikan, Naum Prifti: Gëzuar ditëlindjen!