Nëse në të kaluarën stabiliteti arrihej përmes kompromisit, sot ai mund të sigurohet vetëm përmes konsensusit të sinqertë. Maqedonia e Veriut ka nevojë për udhëheqës që nuk i frikësohen pasqyrës së realitetit dhe që janë të gatshëm të artikulojnë të vërtetën e pashmangshme: se pa një reformim të thellë të qasjes ndaj barazisë ndëretnike, zhvillimi do të mbetet fragmentar dhe besimi qytetar do të tretet.
Të jetosh në një realitet politik të mbështjellë me mjegull do të thotë të përballesh çdo ditë me paqartësi, me mungesë drejtimi dhe me ndjenja të përhershme pritjeje. Mjegulla, si metaforë, nuk është thjesht një prani atmosferike: ajo simbolizon mungesën e vizionit, hezitimin për të marrë përgjegjësi dhe refuzimin për të përballur të vërtetat e vështira të një shoqërie të ndarë mes potencialit për bashkëjetesë dhe realitetit të përjashtimit. Në Maqedoninë e Veriut, kjo mjegull nuk është vetëm pasojë e rrethanave të jashtme, por edhe e mungesës së një konsensusi të sinqertë për të ndërtuar një shtet gjithëpërfshirës, funksional dhe të drejtë për të gjithë qytetarët e saj. Duke pritur që mjegulla të kthjellohet, qytetarët, sidomos ata shqiptarë, nuk presin thjesht një ditë më të kthjellët, por një epokë të re të politikës që i jep fund simulimit të barazisë dhe e zëvendëson atë me një rend institucional të bazuar në drejtësi reale dhe përfaqësim të ndershëm.
Në një truall të trazuar nga historia dhe i vendosur në kryqëzimin e shumë identiteteve, Maqedonia e Veriut ecën sot në një udhë të ngushtë, ku çdo hap është i peshuar me kujdes, dhe çdo fjalë bart më shumë domethënie se ç’duket në sipërfaqe. Mjegulla politike që mbështjell horizontin e këtij shteti është një shenjë e qartë e mungesës së kthjellësisë strategjike, por edhe e pasigurive të brendshme që përthithin energjitë reformuese.
Në këtë vend, ku historia është më shumë një prani e gjallë sesa një kujtim muzeal, çdo e tashme bisedon me të shkuarën. Marrëveshja e Ohrit, që me vështirësi solli një armëpushim dhe një kompromis institucional ndërmjet komuniteteve, sot perceptohet më shumë si një akt formal se sa një kontratë e brendshme shoqërore. Po ashtu, Marrëveshja e Prespës, që i hapi rrugën anëtarësimit në NATO dhe shpresës për integrim evropian, mbetet një ndërhyrje kirurgjikale në një trup politik që ende nuk e ka përvetësuar imunitetin e stabilitetit të qëndrueshëm.
Për më shumë se tridhjetë vjet, bashkësia ndërkombëtare ka qenë faktor përcaktues në orientimin strategjik të Maqedonisë së Veriut, duke ndërmarrë një sërë angazhimesh për të ruajtur stabilitetin dhe për të çuar përpara integrimin euroatlantik të këtij shteti. Qoftë përmes ndërmjetësimeve diplomatike, ndihmës teknike apo mbështetjes politike, partnerët perëndimorë, me SHBA-të në krye, kanë paraprirë çdo sfidë të brendshme me një kujdes të veçantë për të mos lejuar devijime nga rruga e përcaktuar. Mirëpo, dinamikat ndërkombëtare kanë ndryshuar ndjeshëm. Lufta në Ukrainë ka krijuar çarje të dukshme mes fuqive perëndimore, dhe këto dallime kanë reflektuar pasojat e tyre edhe në Ballkan. Në këtë kontekst të ri gjeopolitik, Maqedonia e Veriut ka marrë gjatë këtij viti disa hapa që e vënë në pikëpyetje koherencën e orientimit të saj euroatlantik. Ndërsa më parë bashkësia ndërkombëtare kishte aftësinë dhe vullnetin për të ndërhyrë me vendosmëri, sot në qarqet diplomatike në Shkup mbizotëron një mjegull konfuziteti dhe një mungesë qartësie që e bën gjithnjë më të vështirë ruajtjen e kursit të integrimit. Ky ndryshim i qasjes nuk është vetëm pasojë e lodhjes së natyrshme diplomatike, por edhe shenjë e një epoke të re, ku sfidat e orientimit strategjik nuk mund të përballohen vetëm me kujtesën e angazhimeve të dikurshme, por me vizion të freskët dhe përgjegjësi të përbashkët për të ardhmen.
Po ashtu, një nga sfidat më të mëdha të shtetndërtimit në Maqedoninë e Veriut mbetet mungesa e një kontrate të brendshme shoqërore që garanton barazi reale ndërmjet komuniteteve. Marrëveshjet ndërkombëtare dhe angazhimet formale nuk kanë arritur të ndërtojnë një sistem që funksionon natyrshëm mbi parimet e përfshirjes dhe respektit të ndërsjellë. Shpesh, proceset e reformës ndjekin trajektoren e një simulimi institucional, ku përfaqësimi është i fragmentuar dhe fuqia vendimmarrëse e pabalancuar. Në këtë kontekst, shqiptarët në Maqedoninë e Veriut shpesh perceptohen si faktor stabiliteti, por rrallëherë trajtohen si partnerë të barabartë në ndërtimin e shtetit. Kjo asimetri përfaqësimi nuk është thjesht padrejtësi politike, por pengesë strukturore për konsolidimin e një demokracie funksionale. Për të kaluar nga bashkëjetesa formale në një kohezion real shoqëror, kërkohet një proces i sinqertë rikonceptimi të modelit shtetëror, ku të gjitha komunitetet të ndihen bashkëthemelues dhe bashkëpërgjegjës të së ardhmes së përbashkët.
Megjithatë, përtej këtyre marrëveshjeve formale, ajo që mungon vazhdimisht është një vizion i qartë dhe gjithëpërfshirës për ndërtimin e një shteti funksional multietnik – jo si kompromis i përkohshëm, por si projekt i përhershëm shtetformues. Që nga shpallja e pavarësisë së Maqedonisë, bashkësia ndërkombëtare ka treguar një përkushtim të vazhdueshëm për të ndihmuar në krijimin e një shteti të qëndrueshëm me orientim euroatlantik. Këtij vizioni shpesh i është përgjigjur pozitivisht edhe faktori politik shqiptar, i cili – ndonëse jo gjithmonë i përfaqësuar në mënyrë të barabartë në vendimmarrje – ka mbështetur vazhdimisht rrugëtimin euroatlantik të vendit, madje duke rrezikuar herë pas here edhe pozitat e veta shtetformuese për hir të stabilitetit dhe orientimit strategjik. Në të kundërt, forcat politike më të mëdha maqedonase shpesh kanë sfiduar këtë drejtim përmes retorikës përjashtuese, politikave të njëanshme dhe mungesës së vullnetit për reforma të thella. Si pasojë, është krijuar një model shtetëror i fragmentuar, ku bashkëjetesa shfaqet më shumë si simulim institucional sesa si përbashkim real i vlerave dhe përgjegjësive.
Komuniteti shqiptar në Maqedoninë e Veriut – një nga themelet e bashkëjetesës – ndodhet në një pozitë paradoksale: pjesë e institucioneve, por jo gjithmonë pjesë e frymës së vendimmarrjes. Ndërkohë që në letra flitet për barazi, në praktikë ajo shpesh vonohet, relativizohet, apo instrumentalizohet për interesa afatshkurtra. Të drejtat gjuhësore, përfaqësimi institucional, ndarja e drejtë e buxheteve dhe përfshirja në diplomaci janë çështje të përsëritura, por ende të pazgjidhura në thelb.
Maqedonia e Veriut është sot formalisht në rrugën drejt Bashkimit Evropian. Megjithatë, kjo rrugë nuk është lineare. Ajo shtrihet në një peizazh politik të fragmentuar, ku kërkesat e fqinjëve për reinterpretim të historisë kombëtare janë po aq sfiduese sa edhe domosdoshmëria për të ndërtuar një shtet që respekton pluralizmin real brenda vetes. Në këtë udhë, diplomacia vendore shpesh ndjek një strategji të heshtur, ku paqja ndërtohet më shumë mbi durimin sesa mbi drejtësinë.
Nëse në të kaluarën stabiliteti arrihej përmes kompromisit, sot ai mund të sigurohet vetëm përmes konsensusit të sinqertë. Ky vend ka nevojë për udhëheqës që nuk i frikësohen pasqyrës së realitetit dhe që janë të gatshëm të artikulojnë të vërtetën e pashmangshme: se pa një reformim të thellë të qasjes ndaj barazisë ndëretnike, zhvillimi do të mbetet fragmentar dhe besimi qytetar do të tretet.
Ndërkohë, qytetari i zakonshëm – ai që jeton përtej fjalimeve dhe marrëveshjeve ndërkombëtare – është ai që më së shumti ndien peshën e mjegullës. Ai pret drejtësi, shërbime të barabarta, mundësi ekonomike dhe përfaqësim të ndershëm. Dhe ndërsa pret, kupton gjithnjë e më shumë se premtimet që nuk përkthehen në realitet janë vetëm forma të zbukuruara të stanjacionit.
Por edhe mjegulla më e dendur nuk mund të zgjasë pafundësisht. Ajo mund të shërbejë si mbulesë për paaftësinë ose për kompromiset e dhimbshme, por jo si zëvendësim për dritën e transparencës dhe përgjegjshmërisë. Kthjellimi kërkon guxim – jo vetëm për të parë të vërtetën, por për ta thënë dhe për ta përkthyer në veprim.
Dhe kthjellimi do të vijë atëherë kur politika të kalojë nga fasadat e bashkëjetesës në themelet e një barazie reale; kur diplomacia të mos shmangë temat thelbësore, por t’i trajtojë me dinjitet; kur qytetarët të mos jenë vetëm spektatorë, por ndërtues të përbashkët të një shteti që reflekton pluralitetin e vet jo si barrë, por si pasuri.