Teufik (Islami) Nahi: Zëri i Kosovës në Botën Arabe

Nga: Prof. Dr. Beqir Ismaili

Në fotografi lart: Teufik (Islami) Nahi me Beqir Ismailin në zyrën e Agjensisë Alba-Press, Kajro (17.12.2004)

Hyrje

Ky studim paraqet një analizë të thelluar të jetës, veprës dhe ndikimit të Shejkh Teufik Islamit, një prej figurave më të shquara të dijes islame shqiptare në shekullin XX. Duke u mbështetur në burime dokumentare, kujtime dhe publikime të kohës, artikulli shqyrton formimin e tij intelektual, kontributin akademik në Universitetin Al-Az’har, angazhimin e tij në mbrojtje të çështjes shqiptare në botën arabe, si dhe përballjen me ideologjinë komuniste. Figura e tij përfaqëson një sintezë të rrallë mes dijes fetare, angazhimit kombëtar dhe vizionit ndërkulturor.

1. Jeta e Hershme dhe Edukimi

1.1 Lindja dhe Mjedisi i Dijes

Shejkhu Teufik (Islam Jahja) Nahi (1917 – 2006) lindi në qytetin e Gjakovës, një qendër e rëndësishme kulturore dhe fetare në Kosovë. Ai u rrit në një ambient të pasur me traditë shkencore dhe fetare, ku ndikimi i familjes së tij ishte i dukshëm. Babai i tij, Islam Jahja, ishte një dijetar i licensuar që nga viti 1890 dhe shërbeu si mësues në Gjakovë për rreth katër dekada, deri në ndarjen nga jeta në fillim të viteve 1930. Gjyshi i tij, Haxhi Jahja, gjithashtu një dijetar i respektuar, vdiq gjatë kryerjes së Haxhit dhe u varros në Kuds (Jeruzalem), duke lënë pas një trashëgimi të thellë shpirtërore.

Në të njëjtin vit, më 6 prill 1917, lindi Teufik Nahi, gjithashtu në Gjakovë. Ai ishte biri i Islam Efendi Nahi, një myderriz i shquar dhe udhëheqës i Medresesë së Madhe të Gjakovës gjatë dekadës 1920–1930. Familja Nahi përfaqësonte një trung të rëndësishëm dijetarësh dhe patriotësh shqiptarë. Vëllai i tij i madh, Hasan Efendi Nahi (1905–1991), ishte një figurë e njohur në fushën e dijes islame, përkthimit dhe atdhetarisë, i cili përkthyen Kur’anin në gjuhën shqipe dhe diplomoi në Universitetin prestigjioz “Al-Azhar” të Kairos në vitin 1934.

1.2 Formimi Fillestar dhe Edukimi Medresar

Teufik Nahi kreu mësimet fillestare në mejtepin e “Halil Efendisë” në Gjakovë. Gjatë dy viteve të para të shkollimit, ai arriti të mësojë përmendësh Kur’anin Famëlartë, duke fituar titullin e nderuar “Hafiz”. Ky sukses i hershëm dëshmon për përkushtimin dhe kapacitetin e tij të jashtëzakonshëm intelektual. Më pas, ai vazhdoi studimet në Medresenë e Madhe të Gjakovës, ku diplomoi në vitin 1938 nën udhëheqjen e Myderrizit të njohur, Hafiz Fahri Efendi Iljazi (1903–1985), një figurë e rëndësishme në arsimin islam të kohës.

1.3 Ndikimi i Familjes dhe Orientimi drejt Studimeve të Larta

Vëllai i tij, Hasan Efendi Nahi, sapo kishte përfunduar studimet në “Al-Azhar” dhe kishte marrë diplomën “Al-Aalimia”, një gradë e lartë para krijimit të kolegjeve moderne. Duke vërejtur aftësitë e jashtëzakonshme të Teufikut, ai e këshilloi dhe e udhëzoi që të vazhdonte studimet në Kajro. Ky orientim familjar drejt qendrave të dijes islame përfaqësonte një strategji të vetëdijshme për formimin e elitës intelektuale shqiptare në kontekstin ndërkombëtar.

1.4 Transferimi në Egjipt dhe Regjistrimi në Al-Azhar

Pas kthimit të vëllait të tij nga Al-Azhari, ai e dërgoi në Egjipt në vitin 1934 për t’u regjistruar në Al-Azhar Al-Sherif, ku ndoqi një rrugë edukative të organizuar:

Mori Diplomën Fillore të Azharit në vitin 1937.
U regjistrua në Institutin e Mesëm të Kajros dhe mori diplomën e mesme në vitin 1942.
U regjistrua në Fakultetin e Jurisprudencës Islame dhe mori diplomën e lartë në vitin 1946.
Mori Diplomën e Al-Aalimia (Titullin e pedagogut në këtë Universitet të famshëm me leje për mësimdhënie) në vitin 1948.
Më pas u regjistrua në Seksionin e Specializimit në Gjyqësorin e Sheriatit dhe mori diplomën e Al-Aalimia )Titullin e gjykatësit islam “Kadi i Sheriatit”( në vitin 1950.

Kështu, Sheiku Teufik u bë një nga të parët jo-folës arabisht që mori të gjitha diplomat zyrtare të Al-Azharit në fazat e tij të ndryshme.

2. Karriera Akademike dhe Ndërkombëtare

2.1 Emërimi në Universitetin Al-Az’har

Shejkh Teufik Nahi, një prej figurave më të ndritura të dijes islame shqiptare, u pranua si pedagog në Universitetin prestigjioz Al-Az’har të Kairos më 12 tetor 1951. Ky institucion, i njohur si një nga qendrat më të vjetra dhe më të rëndësishme të arsimit islam në botë, e përfshiu menjëherë në radhët e tij, duke njohur vlerat e tij të jashtëzakonshme si dijetar dhe edukator.

2.2 Kontributi dhe Shtrirja Ndërkombëtare

Gjatë dekadave të mëvonshme, kontributi i Shejkh Teufikut në fushën e arsimit islam u vlerësua jo vetëm brenda Egjiptit, por edhe në nivel ndërkombëtar. Universiteti Al-Az’har e angazhoi atë në misione akademike në disa vende të botës, ku ai shërbeu si pedagog dhe këshilltar arsimor, duke ndarë përvojën dhe dijen e tij me komunitete të ndryshme.

Algjeri (1967–1969): Gjatë kësaj periudhe, ai u dërgua si pedagog në institucionet arsimore të Algjerisë, ku kontribuoi në konsolidimin e arsimit islam pas pavarësisë së vendit.
Somali (1969–1972): Në një kontekst tjetër kulturor dhe gjuhësor, ai vazhdoi misionin e tij edukativ, duke ndihmuar në ngritjen e strukturave akademike islame në Somali.
Mbretëria e Arabisë Saudite (1975–1978): Në një nga qendrat më të rëndësishme të botës islame, ai u angazhua në mësimdhënie dhe këshillim akademik, duke ndikuar në formimin e brezave të rinj të dijetarëve.

2.3 Kthimi në Egjipt dhe Angazhimi Politik

Pas përfundimit të misioneve ndërkombëtare, Shejkh Teufik Nahi u rikthye në Egjipt, ku e priste një fazë e re e angazhimit të tij publik. Me përvojën e fituar dhe reputacionin e konsoliduar, ai u përfshi në jetën politike dhe institucionale të vendit, duke u emëruar në funksione të rëndësishme që lidhen me arsimin, kulturën dhe përfaqësimin e dijes islame në nivel shtetëror.

3. Aktiviteti Publik dhe Ndikimi në Opinionin Arab mbi Çështjen Shqiptare

3.1 Sensibilizimi i Opinionit Arab

Shejkh Teufik Islami përfaqëson një ndër zërat më të hershëm dhe më të guximshëm në sensibilizimin e opinionit publik arab mbi çështjen e Kosovës dhe të shqiptarëve në përgjithësi. Përmes një sërë shkrimesh të botuara në gazetat dhe revistat më prestigjioze të botës arabe, ai artikuloi me qartësi dhe forcë intelektuale të drejtat historike dhe politike të shqiptarëve, duke sfiduar narrativat zyrtare të kohës.

Një ndër kontributet më të rëndësishme në këtë drejtim ishte publikimi, së bashku me Hysen Latifin nga Gjilani, i një harte të trojeve etnike shqiptare në gjuhën arabe, ku përfshiheshin edhe Kosova dhe Çamëria. Ky akt përfaqësonte një ndër ndërhyrjet e para vizuale dhe dokumentare në diskursin arab mbi çështjen shqiptare, duke e vendosur atë në një kontekst më të gjerë gjeopolitik dhe kulturor.

3.2 Ballafaqimi me Komunizmin dhe Përkatësia Kombëtare

Konflikti me Ambasadën Komuniste të Jugosllavisë

Pas marrjes së pushtetit nga Tito në Jugosllavi në vitin 1945, ambasadat u shndërruan në mjete për përhapjen e komunizmit. Teufik ishte një nga 13 studentët nga Jugosllavia në Al-Azhar, dhe ata zhvilluan një luftë të ashpër sekrete që zgjati një vit e gjysmë kundër sekretarit të ambasadës, i cili u përpoq t’i detyronte ata të përqafonin idetë komuniste dhe t’i përhapnin ato midis komunitetit.

Studentët refuzuan të gjitha mjetet e tundimit dhe presionit, duke përfshirë ndërprerjen e ndihmës financiare. Çështja arriti deri aty sa u kërkua të dërgonin një telegram urimi për Titon me rastin e nxjerrjes së kushtetutës së re, e cila shfuqizoi të gjitha manifestimet fetare. Refuzimi i tyre ishte arsyeja për bojkotimin e ambasadës dhe vendosjen e emrave të tyre në listën e zezë, gjë që pengoi kthimin e tyre në atdhe.

Strehimi te Shejkhu i Al-Azharit dhe Mbrojtja Zyrtare

Pas përkeqësimit të kushteve të tyre, studentët iu drejtuan Shejkhut të Al-Azharit në atë kohë, Shejkhut Mustafa Abd Al-Razik, i cili ndërhyri te Kryeministri Ismail Sidki Pasha, i cili i qetësoi duke thënë:

“Rrini të qetë dhe mos kini frikë nga asgjë, Egjipti është vendi juaj dhe njerëzit e tij janë njerëzit tuaj”.

3.3 Përballja me Propagandën Jugosllave

Në një periudhë kur propaganda jugosllave, e udhëhequr nga regjimi i Josip Broz Titos, kishte ndikim të ndjeshëm në mediat ndërkombëtare, Shejkh Teufik Islami u angazhua në debate të drejtpërdrejta me gazetarë dhe opinionistë arabë, të cilët shpesh shtrembëronin realitetin e Kosovës dhe të shqiptarëve. Me argumente të fuqishme dhe qëndrime të patundura, ai kundërshtoi deformimet ideologjike dhe mbrojti të vërtetën historike të popullit shqiptar.

3.4 Reperkusione Politike dhe Presionet Ndërkombëtare

Ky angazhim i pandërprerë dhe i guximshëm e vendosi Shejkh Teufikun në qendër të vëmendjes së politikës agresive jugosllave në Egjipt. Sa herë që ish-udhëheqësi jugosllav Tito vizitonte Egjiptin, autoritetet egjiptiane, nën presion diplomatik, e vendosnin Shejkh Teufikun nën arrest të përkohshëm, deri në largimin e delegacionit jugosllav nga vendi. Kjo praktikë represive dëshmon jo vetëm për ndikimin e tij të jashtëzakonshëm në opinionin publik, por edhe për frikën që regjimet autoritare kishin ndaj zërave të pavarur dhe të informuar.

4. Personaliteti, Parashikimi dhe Angazhimi Kombëtar i Shejkh Teufik Islamit

4.1 Shembëlltyra e një Rilindasi Modern

Personaliteti i dijetarit të shquar Teufik Islami nga Kosova përfaqëson një shembull të rrallë të përkushtimit intelektual dhe atdhetar, të ngjashëm me figurat e Rilindjes Kombëtare Shqiptare. Ai u angazhua me sinqeritet dhe vetmohim në shërbim të tokës dhe kombit të tij, duke mos kursyer as mundin, as pasurinë, në mbrojtje të kauzës shqiptare, të cilës i besonte me gjithë qenien e tij.

4.2 Ndjeshmëria ndaj Çështjes së Kosovës

Roli i tij në mbrojtje të çështjes shqiptare, e veçanërisht të Kosovës, ishte i jashtëzakonshëm. Kosova, si vendlindje dhe truall i të parëve të tij, përbënte për Shejkh Teufikun një dimension të thellë emocional dhe historik. Ai e jetoi problemin e Kosovës me intensitet të veçantë, duke e njohur atë në mënyrë të hollësishme dhe duke e analizuar me largpamësi. Shpesh, ai parashikonte zhvillime të rëndësishme politike, duke i artikuluar me qartësi në shkrimet dhe kumtesat e tij të botuara në Republikën Arabe të Egjiptit.

Një ndër paralajmërimet më të rëndësishme të tij ishte ai mbi rrezikun e një sulmi të përgjithshëm dhe të dhunshëm nga Serbia ndaj Kosovës. Në analizat e tij, ai theksonte përgatitjet sistematike të Serbisë për një ofensivë të gjerë, duke bërë thirrje për mobilizimin e opinionit ndërkombëtar në mbrojtje të popullit shqiptar. Fatkeqësisht, paralajmërimet e tij nuk u vlerësuan në kohën e duhur, ndonëse historia dëshmoi saktësinë e parashikimeve të tij.

4.3 Trashëgimia Intelektuale dhe Roli në Mendimin Islam

Personaliteti shkencor i Shejkh Teufikut mbetet një burim frymëzimi për nxënësit dhe brezat e ardhshëm. E gjithë jeta e tij ishte e përkushtuar ndaj studimit, leximit dhe reflektimit. Ai e vuri të gjithë bagazhin e tij intelektual në shërbim të kombit shqiptar, duke kontribuar në gjetjen e rrugëzgjidhjeve për problemet e shqiptarëve në Ballkan. Ky angazhim e bëri atë një ndër figurat më të ndritura të mendimit islam të kohës së tij, me ndikim të gjerë në aspektin arsimor, kulturor dhe politik.

4.4 Përballja me Ideologjinë Komuniste

Një aspekt i veçantë i veprimtarisë së tij ishte përballja me ideologjinë komuniste, veçanërisht me variantin jugosllav të saj gjatë periudhës së Titos. Për Shejkh Teufikun dhe kolegët e tij shqiptarë në Egjipt, kjo përballje përfaqësonte një sfidë të vërtetë. Ai e konsideronte komunizmin si një ideologji shkatërrimtare për vendin, për mendimin e lirë dhe për zhvillimin shpirtëror të individit. Në një nga deklaratat e tij të njohura, ai shprehej: “E si të mos përballesha me to, kur ajo ideologji ishte shkatërrimtare për vendin, për mendimin e lirë, si dhe zhyste pasuesit e saj në një errësirë të tejskajshme.”

Beqir Ismaili: Si e Njoha Shejkh Teufik Islamin

Njohja ime me Shejkh Teufik Islam Nahin u realizua përmes vëllait të tij të nderuar, Hasan Efendi Nahi, një prej mendimtarëve më të mëdhenj islamë të Kosovës, i cili me të drejtë konsiderohet si një ndër predikuesit më të shquar të shekullit XX – qoftë i mëshiruar. Shejkh Hasan Nahi vizitonte shpesh shtëpinë tonë në Prishtinë e Fushë Kosovë, ku takohej me babain tim, Imam Haki Ismaili, dhe vëllain tim, Hoxhë Abdulla Ismaili. Takimet e tyre kishin karakter studimor dhe reflektiv, duke trajtuar çështje të rëndësishme të vendit dhe të skenës fetare e shoqërore shqiptare.

Në atë kohë, isha rreth dhjetë vjeç, por ndjeja një etje të veçantë për të dëgjuar bisedat e tyre. Me përkushtim ulesha pranë tyre, duke ndjekur me vëmendje mënyrën se si diskutonin dhe analizonin çështjet. Shpesh, bisedat e tyre përqendroheshin rreth figurës së Shejkh Teufikut, për të cilin flisnin me respekt dhe admiracion.

Përmes Shejkh Hasanit, u njoha me Shejkh Teufik Islamin, nga i cili përfitova shumë në aspektin intelektual dhe shpirtëror. Hasan Efendi Nahi më dorëzoi një letër për Shejkh Teufikun, të cilën e mora me vete kur shkova në Egjipt në vitin 1980. Takimi me të ishte i menjëhershëm dhe i ngrohtë. Që nga ai moment, vizitat e mia tek ai u bënë të rregullta dhe të frytshme. Ai u bë mësuesi im i parë në Egjipt, në kontekstin e studimeve në Universitetin Al-Az’har.

Nga personaliteti i tij përfitova thellësisht. Ai ishte njeri me zgjuarsi të mprehtë, përvojë të gjerë dhe njohuri të thelluara mbi çështjet islame dhe shqiptare. Me përkushtim, ai mbillte dashurinë për Al-Az’harin në zemrën time, duke më këshilluar të shoqërohesha me studentët egjiptianë dhe të praktikoja gjuhën arabe – gjuhën e Kur’anit Famëlartë. Dashuria e tij për gjuhën arabe ishte e dukshme dhe e sinqertë.

Gjatë viteve të qëndrimit tim në Egjipt, pata fatin të takohem shpesh me Shejkh Teufikun, të bisedoj me të dhe t’i parashtroj pyetje mbi çështje të ndryshme që lidhen me botën arabo-islame dhe me Kosovën. Pavarësisht diferencës së madhe në moshë, ai nuk ngurronte të organizonte konferenca dhe takime për të diskutuar çështjen e Kosovës, duke dhënë këshilla të vyera për studentët shqiptarë që vinin nga Ballkani. Ai ishte gjithmonë i gatshëm të ndihmonte, të udhëzonte dhe të frymëzonte, duke i nxitur studentët të punonin me zell dhe të propozonin zgjidhje për sfidat e tyre.

Referencat:

Beqir Ismaili, Shejkh Teufik Islami, “Nga personalitetet e mendmit bashkëkohor shqiptar”, Gazeta Egjiptiane Al Hajat (Jeta) e datës 05.06.2005, Kajro.
Beqir Ismaili, Teufik Islami dhe kontributi i tij i shquar në shërbim të çështjes kosovare, Alba Press, Kajro, 2000.
Beqir Ismaili, Figurat e mendimit shqiptar bashkëkohor, Vëll. II, fq. 423, Alba Press, Kajro, 2005.
Beqir Ismaili, Ditë të paharrueshme në histori: Shejkh Taufiq Islam Jahja, mendimtari Kosovar, Alba Press, 2006, Kajro.
Beqir Ismaili, Lëvizjet Atdhetare dhe Shtypi i Mërgatës sonë për Pavarësi në Egjipt (Periudha 1992-1999), f.7-46. Konferenca Shkencore Ndërkombëtare Roli i Mërgatës në Shtetformim, Prishtinë 2012.
Beqir Ismaili, Ndërroi jetë dijetari i shquar shqiptar, Teufik Islami, Gazeta BBC, 11.02.2006, Tiranë
Beqir Ismaili, Klerik e veprimtar i palodhur, Gazeta Drita Islame, Tetor 1993, Tiranë.